القاب و فضایل خدیجه(س)

سهیلا بهشتی

حضرت خدیجه(س) پانزده سال پیش از عام الفیل در مکه، در خانواده ای بزرگ و ارجمند به دنیا آمد. در دوران جوانی که با تشکیل کاروان های تجاری به کسب درآمد پرداخت. درخشان ترین صحنه زندگی او پیش از بعثت رسول خدا(ص) مربوط به زمانی است که با وجود مکنت و ثروت، هرگز در جامعه فاسد آن روزگار، خود را به دست امواج سهمگین جاهلیت نسپرد و به درجه ای از کمال و پاکی رسید که به «طاهره» ملقب گشت. افزون بر این لقب، به برخی دیگر از القاب او می توان اشاره کرد از جمله: «مبارکه»، «سیده نسوان»، «کبری» به معنی ارجمند و والامقام که پیامبر(ص) این لقب را پس از ازدواج به او داد.

بنا بر منابع تاریخی، رسول خدا(ص) و حضرت خدیجه(س) در اجداد خود اشتراک داشته اند و نوه عموی یکدیگر بوده اند و خویشاوندی نزدیکی میان آنها وجود داشته است.[8]

ازدواج با پیامبر(ص)

کمال روحی و عقلی و حسن ظاهری خدیجه(س) سبب شده بود که مردان زیادی اندیشه همسری او را در سر بپرورانند؛ چنان که ابوجهل و ابوسفیان که از جمله مردان ثروتمند و بانفوذ قریش بودند از او خواستگاری کردند؛ ولی خدیجه(س) درخواست آنان را رد کرد.

خدیجه(س) که از راست گویی، امانت داری و اخلاق پسندیده محمد(ص) در طی سفر تجاری اش به شام آگاه شده بود و آثار نبوت را در وجود او دیده بود، غنچه مهر و محبتش در مقابل محمد امین و پاک دامن شکوفه زد. با تمایل خدیجه(س) و خواستگاری پیامبر(ص)، آن دو پیمان ازدواج بستند و در پی آن، خدیجه(س) تمام دارایی و غلامان خود را در اختیار او قرار داد. خدیجه(س) از این پیوند آسمانی صاحب شش فرزند شد؛ دو پسر و چهار دختر که آخرین دختر آنان بانوی بزرگوار، حضرت فاطمه(س) همسر حضرت علی(ع) بود.

ویژگی های حضرت خدیجه(س)

حضرت خدیجه(س) در ابعاد گوناگون انسانی، شخصیتی والا و ارزشمند داشت. او از چنان شخصیت ممتازی برخوردار بود که پیامبر(ص) او را به همسری پذیرفت و با توجه به ویژگی های ارزشمند او بود که پس از رحلت او همواره یادش را در خاطره داشت. برخی از ویژگی های حضرت خدیجه عبارت است از:

مقاومت و پایداری: رفتارهای فروتنانه و مدبرانه خدیجه در برابر پیامبر(ص) و عظمت معنوی او، مورد سرزنش برخی از زنان قریش قرار می گرفت که با مفاهیمی چون راست گویی، امانت داری و خوش رفتاری بیگانه بودند و فلسفه ازدواج زنی ثروتمند با مردی تهی دست را درک نمی کردند. ازاین رو، آنان به خدیجه(س) طعنه می زدند و او را می آزردند و با او رفتارهای نامناسب داشتند. پاسخ خدیجه(س) به این همه ناسپاسی و نادانی، تنها مقاومت و پایداری در کنار حضور آرام بخش همسرش بود. او در پاسخ به سرزنش کنندگان می گفت: «آیا کسی مانند محمد در نیکویی، نیک رفتاری، خصلت های پسندیده و فضیلت و شرافت، در تمام سرزمین عرب سراغ دارید»؟[9]

انفاق و احسان: یکی از ویژگی های حضرت خدیجه(س) این بود که بر اثر تدبیر و تلاش و کوشش در تجارت و امور اقتصادی، از ثروت مندان عصر خود بود. با این همه، او هرگز از یاری فقیران روی برنمی گرداند و خانه اش همواره پناه گاه نیازمندان بود. او در راه تحقق آرمان های اسلام، همه ثروت خود را انفاق کرد و این عمل او برای پیشبرد اسلام، بسیار سودمند و مهم بود؛ تا آنجا که پیامبر(ص) فرمود: «ما نَفَعَنی مالٌ قَطُّ مِثلُ نَفَعَنی مالُ خَدیجَةَ؛ هیچ ثروتی هرگز مرا سود نبخشید که ثروت خدیجه به من سود بخشید».[10]

در عصر جاهلیت که زنان به افکار و رفتار جاهلی آلوده بودند؛ خدیجه(س) از چنان پاکی و طهارت برخوردار بود که به «طاهره» شهرت یافته بود.

از میان زنان، نخستین زنی که به اسلام و پیامبر(ص) ایمان آورد، حضرت خدیجه(س) بود.

خدیجه(س) زنی دانشمند، با تجربه، بسیار فهیم، روشن بین و صاحب کمال بود هر مسئله ای را به دقت بررسی می کرد و هرگز بدون علم و اندیشه چیزی را نمی پذیرفت و بدون تفکر و تعمق سخن نمی گفت.[17]

خدیجه(س) از کتب آسمانی آگاهی داشت و علاوه بر کثرت اموال و املاک، او را «ملکه بطحا» می گفتند. او از نظر عقل و درایت، برتری فوق العاده ای داشت.[18]

در یکی از زیارت نامه های پیامبر(ص) آمده است: «سلام بر همسران پاک و نیک تو، مادران مؤمنان، به ویژه بانوی راستین و پاک و پاکیزه، خشنود و پسندیده، خدیجه، بانوی بزرگ، مادر مؤمنان».[19]

پرسش: آیا داشتن نقش اجتماعی ـ چنان که حضرت خدیجه(س) داشتند ـ در آن زمان برای زنان امری رایج و عادی بود؟

پاسخ: زنانی بودند که دارای شغل های اجتماعی، نظیر کار آرایشگری، کار صنایع دستی و یا کارهای تولیدی بودند که بیشتر برای تأمین مخارجشان بود و درآمدی برای خانواده؛ داشتن نقش های اجتماعی برای زنان به آن صورت رایج نبوده؛ اما حضرت خدیجه(س) دارای موقعیت اجتماعی و اقتصادی خوبی بودند.

پرسش: نقش و تأثیر حضرت خدیجه(س) در زندگی سیاسی پیامبر تا چه حد بود؟

پاسخ: از ویژگی های حضرت خدیجه(س)، درک شکوه و معنویت محمد(ص) و همراهی و همپایی با او در راه رشد و شکوفایی و رسیدن به رسالت و پیام رسانی خدا بوده است. او با آراستگی به اخلاق و منش خداپسندانه، از بیان حق و حقیقت و روشن گری و خیرخواهی و دل سوزی و خروش و فریاد به جا از حق کشی و بیداد، ندای حق طلبی خویش را در گستره تاریخ طنین افکند و به جا و به هنگام، به تصمیم سازی و تصمیم گیری ماندگار دست زد و هرگز از تلاش و روشن گری و پیکار با آفت جهل و خرافات و ستم و مظاهر انحطاط دست برنداشت. موضع گیری دلیرانه و کارساز خدیجه(س) در حمایت از آیین جدید و در دفاع از حقوق و آزادی و امنیت حضرت رسول در آن توفان جهل و خشونت استبدادگران، گام بلندی بود تا پیامبر فرصت پیدا کند آیین آسمانی اش را در چشم انداز همگان قرار دهد. او با شرکت مستقیم در مبارزه بزرگ اسلام با کفر و با نثار ثروت و امکانات و استفاده از موقعیت و جایگاه خود نقش بسزایی در زندگی سیاسی پیامبر ایفا کرد. خدیجه(س) وزیر راستین و کارآمد اسلام و مشاور خردمند و یار شجاع و فداکار پیامبر بود و آن حضرت به یاری او و حمایت بی دریغ و شهامت مندانه اش بر انبوه مشکلات و موانع چیره می شد و فقدان او را فاجعه بار ارزیابی نمود و سال رحلت جان سوزش را سال غم و اندوه نامید.[25] 

پرسش: مرقد مطهر حضرت خدیجه(س) در کجا واقع شده است؟

پاسخ: مرقد مطهر حضرت خدیجه(س) در بالای مکه در قبرستان حَجون که امروز به نام قبرستان مُعَلّی معروف است قرار دارد، قبرهای عبدالمطلب و ابوطالب و خدیجه(س) در کنار هم با فاصله یکی دو متر هستند. مسلمانان در سال 727 هـ .ق بارگاهی بر سر مرقد منوّر حضرت خدیجه(س) بنا کردند. در سال 1344 هـ .ق با تسلط وهابیان بی رحم و سبک مغز، همه آن بارگاه های مقدس را ـ به بهانه باطل، مبنی بر اینکه توسل به آنها یک نوع شرک است ـ ویران کردند، و از آن زمان تاکنون مرقد منوّر حضرت خدیجه(س) همچون قبرستان بقیع در مدینه، مهجور و مخروب است و وهابیان از تعمیر قبرها به صورت آبرومند جلوگیری می نمایند.[26]

پی نوشت ها:

[1]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 10، ص 266.

[2]. علی کرمی فریدنی، فروغ آسمان حجاز، خدیجه، قم، حاذق، 1382، ص 305، به نقل از: فاطمه الزهرا من المهد الی الهد، ج 25.

[3]. نهج البلاغه، خطبه قاصعه.

[4]. مطففین: 27.

[5]. طبرسی، مجمع البیان، ج 10، ص 320.

[6]. بحارالانوار، ج 44، ص 318.

[7]. همان، ج 19، ص 241.

[8]. دایرة المعارف تشیع، زیرنظر: بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی، ج 4، (مدخل خدیجه همسر پیامبر).

[9]. جمعی از نویسندگان، همسر آفتاب، قم، طاها، 1385، چ 1، ص 16.

[10]. علامه مجلسی، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1403 هـ . ق، ج 19، ص 63.

[18]. همان.

[19]. فضیلت خدیجه در گفتار بزرگان، گلستان قرآن، ش 7، آذر 1380، ص 25.

[25]. لعیا درفشه، تأثیر حضرت خدیجه بر زندگی سیاسی پیامبر، گلستان قرآن، ش 7، آذر 1380، صص 19 ـ 21.

[26]. محمد محمدی اشتهاردی، حضرت خدیجه اسطوره ایثار و مقاومت، قم، نبوی، 1377، ص 267.

سخن آخر؛

حضرت خدیجه(س) زنی بود از جنس آسمان که با عروج روحانی اش به ملکوت، دیگر کسی رسول خدا را شادمان ندید.

در تعریف خدیجه(س) همان بس که فاطمه از دامان او برخاست و محمد با تکیه بر حمایت های او بر قلّه رسالت نشست.

عظمت مقام خدیجه(س) از سربلندی او در امتحانی بود که با تمام تنهایی، لحظه ای در حقانیت رسول خدا(ص) شک نکرد.

اگر نبود دست یاری گر خدیجه(س)، شعله دین اسلام در شعب ابی طالب خاموش می شد.

وفات خدیجه کبرا، همسر و هم سِرِّ رسول خدا، بزرگ بانوی رنج و صبر و دعا را تسلیت می گوییم!

🌸🙏🌸